Wat een prachtige serie heeft het RD sinds juli gepubliceerd over kerk zijn in Amsterdam. De kerktorens rond de grachtengordel. Kleurrijke christenen van over heel de wereld. Rosse buurt. Zuidas. Groeigroepen met tachtigers. Zaaien en soms oogsten. Dopelingen. En steeds: hart voor de stad. Maar als je nu door je oogharen heen deze artikelen leest, wat zie je dan? Wij zien dan vijf bewegingen. Met als resultaat: vijf nieuwe brillen voor de kerk.

De eerste beweging is die van behouden naar innoveren. Eind jaren negentig onderzochten de christelijke gereformeerde kerken de situatie van de kerken in het Westen. Het was een zorgelijk verhaal. Hoe zouden we kunnen behouden wat we (ooit) hadden? Maar in Amsterdam hebben we geleerd dat die vraag te groot is. Wij hoeven de kerk niet te behouden. Dat doet God sowieso wel. Wij daarentegen zijn geroepen om te innoveren. Om nieuwe stappen in geloof te zetten. Op de weg die Jezus ging en die de Geest wijst. De RD-serie illustreert dit mooi.

De tweede beweging is die van exclusief naar inclusief. Eigenlijk elke kerk die we kenden was een kerk voor kerkmensen. Exclusief dus. Wat is dat enorm veranderd. Inclusieve kerkgemeenten, waar altijd ook geïnteresseerden betrokken zijn, met of zonder christelijke achtergrond, wel of helemaal niet gewend aan kerk.

De derde beweging is die van gericht zijn op de kerk naar gericht zijn op de stad. In de RD-serie zie je het steeds weer: de kerk dient het bredere werk van God in deze wereld. In de vrede van de stad is uw vrede gelegen, zegt de profeet. Bid daarom voor de stad en zoek haar bloei. Vanuit deze gerichtheid op de stad zijn vele initiatieven ontstaan: van de Kwekerij voor studenten tot groeigroepen met tachtigers, van drugspastoraat tot woongemeenschappen.

De vierde beweging is die van samengaan naar vermenigvuldigen. Een van de artikelen in de serie liet zien dat de huidige Amstelgemeente de voortzetting is van drie christelijke gereformeerde kerken. Die waren dus samengegaan. Zo ging dat vroeger. Maar de afgelopen decennia lieten een andere beweging zien: een kleine kern van de gemeente uitzenden voor de start van iets nieuws in de stad. Een jonge gemeente als Via Nova zet momenteel ook zelf zo’n stap door onder andere haar (jonge) voorganger uit te zenden voor werk onder studenten en twintigers.

De vijfde beweging is: van Nederlands naar intercultureel. Op zondag hoor je op diverse plekken in Zuidoost gezang in allerlei talen of zie je mensen in kleurrijke gewaden onderweg naar een kerkdienst, zeker bij de metrostations. Veel van deze gemeenschappen zijn niet eens formeel geregistreerd. Is het daarom dat de RD-serie hier maar weinig aandacht aan besteedde? Maar ook bijvoorbeeld Hoop voor Noord, Oase voor Nieuw-West, Crossroads en Hillsong: ze zijn zeer intercultureel. Onze inschatting is dat misschien wel twee derde van de Amsterdamse kerkgangers een niet-witte huidskleur heeft.

De vijf genoemde bewegingen in Amsterdam resulteren in vijf nieuwe brillen voor de kerk. En gelukkig hebben heel veel christenen in Nederland zich een of meer van deze brillen al eigen gemaakt. Kerkelijke innovatie is overal te vinden. Inclusiviteit gaat het winnen van exclusiviteit. Vermenigvuldigen is gemeengoed geworden, mede dankzij de inspanningen van de PKN, het ICP-netwerk, City to City Europe en KerkLab. Intercultureel: ook in dorpskerken wordt vandaag met simultane vertaling gewerkt. Het stemt ons dankbaar en hoopvol.

Vier nieuwe brillen noemden we al, de vijfde is de overkoepelende bril: gerichtheid op de stad. Twintig jaar geleden waren de ontwikkelingen van de kerk zoals de RD-serie die beschrijft ondenkbaar. Overschat inderdaad niet wat je in een jaar kunt bereiken. Maar onderschat ook niet wat er in tien of twintig jaar kan gebeuren. De stad werd een katalysator voor kerkelijke ontwikkelingen in Nederland. En juist daarin is nog veel meer nodig. Als we wereldwijd kijken, is de verstedelijking gigantisch. In 2050 zal vrijwel alle wereldpopulatiegroei voor rekening komen van steden, inclusief extreme verschillen tussen rijk en arm, een potpourri van etniciteiten en levensbeschouwingen en enorme klimaatuitdagingen. Deze ontwikkelingen vragen om nog veel krachtiger brillen dan wij hierboven beschreven. In Nederland en wereldwijd.

Met Martin de Jong, opinieartikel in het Reformatorisch Dagblad, 8 september 2018. Martin en ik werken sinds de eeuwwisseling samen in kerkvernieuwing, gemeentestichting en het dienen van Amsterdam.