Identiteit. De zoektocht ernaar. Het gevecht erover. In NRC Handelsblad van zaterdag 23 april 2016 schreef columniste Caroline de Gruyter over de identiteit van de Europese samenleving. We zijn mobiel geworden door open grenzen en toegenomen welvaart. We zijn bovendien bevrijd van de controle van buren en dominee. Maar toen drong de crisis door. En stonden er massa’s vluchtelingen voor de deur. We schrokken ons lam. Hoe te reageren? En waarom zo? Wie zijn wij eigenlijk in Europa?

De vraag naar de identiteit van een samenleving werd een paar jaar geleden indringend gesteld door de Belgische hoogleraar Paul Verhaeghe. In zijn boek ‘Identiteit’ laat hij zien dat de mens eenzamer is dan ooit. Enerzijds hebben we een groot verlangen naar succes en geluk. Maar de context waarin we leven, zegt: wie geen succes heeft, zal ziek zijn. Zo ontdekten we dat onze hang naar succes en geluk een keerzijde heeft. Het leidt tot verlies aan zelfbesef, tot desoriëntatie en vertwijfeling. Met grote aantallen burnouts als resultaat.

Identiteit is datgene wat eigen aan je is. Van je herkomst tot de richting die je gaat. Van je karakter tot de waarden die je hoog houdt. Als iemand alleen maar doet wat anderen doen, zeggen we dat hij geen eigen identiteit heeft. Identiteit is dus wie je bent. En juist dat is op dit moment onhelder. In Europa. In Nederland. En ook bij heel wat organisaties.

Neem Blokker, die de afgelopen weken in het nieuws was. Voor de tweede maal in korte tijd worden 390 banen geschrapt. Van de 600 filialen worden er 450 radicaal omgebouwd. Uitstraling, producten en webshop worden grondig aangepakt. Ik hoop voor Blokker dat ze op tijd zijn. V&D, Halfords, Scapino en al die andere ketens waren namelijk niet op tijd. Waardoor niet? ‘De wereld verandert snel. We moeten scherpere keuzes maken’, zo gaf Rob Heesen van Blokker terecht aan.

Om grondiger te begrijpen waar het aan ontbreekt, vind ik de TEDx talk ‘Start with why’ van Simon Sinek inzichtgevend. In de samenleving en in organisaties is het ‘what’ vaak wel duidelijk. Het is datgene dat je met je met het blote oog kunt zien, producten die je produceert bijvoorbeeld. Het ‘how’ is al lastiger. Veel bedrijven produceren gewoon en hebben nauwelijks besef van hun concept. Samenlevingen idem dito, want welke waarden houd je nu eigenlijk hoog? Het moeilijkst is de ‘why’. Volgens Sinek kennen maar heel weinig bedrijven de diepste reden van hun bestaan. Terwijl voor de toekomstbestendigheid en voor de marketing juist dit ‘why’ cruciaal is.

Een sterk voorbeeld van een organisatie die dit helder heeft, is IKEA. In dit reclamefilmpje komen ze in 1 minuut alle drie voorbij. De ontwerper vindt het het allerleukst ‘om te bedenken hoe je het leven van de mensen thuis leuker kunt maken’. IKEA’s ‘why’ is klaarblijkelijk iets met ‘thuis’. Met dit voor ogen hebben ze een product ontwikkeld van pocketveren en traagschuim, dat zich automatisch aanpast aan mijn lichaam. Dit is het ‘how’. En dan ook nog eens comfortabel en duurzaam gemaakt. Tenslotte komt het ‘what’: het blijkt te gaan om een bank. Maar ik ben allang verkocht. Want het ‘why’ raakte mijn verlangens. Zo diep had alleen een bank of welk ‘what’ dan ook nooit binnen kunnen komen.

Het denken over ‘why’, ‘how’ en ‘what’ heeft mij in de afgelopen jaren geholpen in mijn zoektocht naar identiteit. Dat bedoel ik persoonlijk, om stevig in mijn schoenen te staan en richting te bepalen. Nog meer bedoel ik dat professioneel. Er gaat zelden een week voorbij waarin ik niet met mensen in organisaties over hun ‘why’ spreek. En ja, zeer geregeld is dit ‘why’ onvoldoende helder. Missie en visie zijn jaren geleden geformuleerd, maar intussen is de wereld veranderd, en idem dito de eigen inzichten over waar het vandaag om gaat.

Een duidelijk antwoord op het ‘why’, ‘how’ en ‘what’ is dienstbaar aan de gezondheid van een organisatie. Datzelfde geldt voor de Nederlandse en Europese samenleving. Het geldt zelfs voor jou en mij persoonlijk. Te beginnen met het ‘why’, want daar klopt het hart.